دلایل ادامه رکود بازار فولاد و راهکار‌های رونق آن
نویسنده: اسد‌الله فرشاد - آهن و فولاد غدیر ایرانیان
چکیده:
صنعت فولاد در همبستگی با توسعه صنایع حمل و نقل ، راه آهن، ساخت و ساز ، خطوط انتقال آب و نفت و گاز و عمران شهری در جهان نقش کلیدی دارد و در بلند مدت و صرف نظر از رکود اخیر پیش بینی میشود تا سال 2050 تقاضای فولاد با شتاب قابل ملاحظه ای افزایش یابد.
از این رو با راهکار های مناسب میتوان میزان تقاضا و مصرف را افزایش داد و همچنین با رونق پروژه های عمرانی و ساخت و ساز و تکمیل پروژه های صنعتی میتوان امیدوار شد که حرکت با شتاب در مسیر توسعه صنعتی آغاز گردد.
مقدمه:
در ایران بدون صنایع آهن و فولاد طی کردن مسیر توسعه اقتصادی میسر نیست . خصوصاً اگر بخواهین از اقتصاد مبتنی بر نفت به اقتصاد غیر نفتی نیز گذار کنیم. رهایی از وابستگی به اقتصاد نفتی فرآیند تدریجی و یکی از بستر های مناسب برای عبور موفق از این گذار است .
توسعه صنایع معدنی بخشی از اقتصاد است که بعنوان موتور های توسعه عمل میکند (Engines of growth). توسعه پایدار در ایران حداقل در نیم قرن آتی نیز بدون توسعه صنایع آهن و فولاد قابل تصور نیست. قرار گرفتن صنعت فولاد بعنوان شالوده اقتصاد مدرن فقط به دلیل کاربرد وسیع آهن و فولاد در صنایع ساختمانی، ماشین سازی ، کشتی سازی، واگن و لکوموتیو سازی، راه آهن، لوازم خانگی، صنایع خودرو سازی و ساخت سایر وسائط نقلیه عمومی، صنایع نفت و گاز و تروشیمی و خطوط انتقال سیالات (آب و گاز) و صورت های مختلف آن نیست؛ استعداد و پتانسیل های ما در توسعه معادن و صنایع معدنی نه تنها منجر به اشتغال زایی مولد و پایدار خواهد شد بلکه منجر به توسعه سرمایه گذاری های زیر بنایی خواهد شد.
اقتصاد دنیا نیز در مسیر پر شتابی در حال تغییر است و نشانه های این تغییر در حال حاضر قابل مشاهده است. مهمترین چالش های اخیر صنعت فولاد کاهش سرعت رشد اقتصاد نسبت به رشد ظرفیت تولید در این صنعت است که فضای رقابت را در سال های آینده در این صنعت فشرده تر خواهد کرد.
از طرف دیگر مسئله ی حمل و نقل و لجستیک مواد اولیه و محصول این صنعت،دورنمای ارزش دلار که ارز مرجع در بازار های مهم بین الملل فولاد است از جمله مسائل مهم استراتژیک دیگری است که در مسیر آینده ی این صنعت قرار دارد.
شرح:
در حوزه تقاضا فولاد محصولی است که در تولید بسیاری از تجهیزات صنعتی و ساخت و ساز در عرصه زندگی بشر به عنوان ماده اولیه و یا کمکی (اصلی و فرعی) نقش دارد . کاربرد های وسیع فولاد در توسعه صنعتی و شهری باعث شده است تا همواره تقاضا وجود داشته باشد ولی صنعت ساختمان (ساخت و ساز) مهم ترین متقاضی فولاد است. در گزارش توسعه پایدار که توسط موسسه جهانی فولاد World Steel ارائه شده است بالغ بر 50% تقاضای فولاد به صنعت ساخت و ساز باز میگردد. بنابراین بین رونق بخش مسکن و ساخت و سازهای عمرانی و توسعه صنایع مذکور همبستگی مثبتی وجود دارد.
وابستگی شدید تقاضای فولاد به بخش ساخت و ساز گویای این مطلب است که زمانی که رکود اقتصادی در بخش مسکن و یا فعالیت های عمرانی و اجرای پروژه های صنعتی پدید می آید باید منتظر کاهش تقاضا برای صنعت فولاد بود . به هر حال با ترکیدن حباب در بازار مسکن و مستغلات قطعا کاهش قیمت و کاهش تقاضا پدیدار خواهد شد که این موضوع در صورت بروز رکورد در بخش مسکن و ساخت و ساز صنعت فولاد را نیز با مشکل چشم گیر کاهش رشد تقاضا روبرو میکند.
اما و به هر حال صنعت فولاد در همبستگی با توسعه صنایع حمل و نقل و راه آهن ساخت و ساز خطوط انتقال آب و نفت و گاز و عمران شهری در جهان نقش کلیدی دارد و در بلند مدت و صرف نظر از رکود اخیر پیش بینی میشود تا سال 2050 تقاضای فولاد با شتاب قابل ملاحظه ای افزایش یابد.
اما در ایران ، با توجه به پیش بینی هایی که در برنامه چهارم توسعه برای صنعت فولاد شده بود قرار بود سهم صنعت فولاد از تولید نا خالص داخلی کشور از 1.95 درصد در سال 1379 به 2.4 درصد در سال 1388 برسد که در عمل اتفاق نیافتاد و دستیابی به تولید 28 میلیون تن فولاد خام در سال عملی نشد و تا رسیدن به این سطح از تولید هنوز باید راه درازی را طی کنیم.
در برنامه چهارم برای اجرای 8 طرح استانی اتخاذ تصمیم شد که تا کنون منابع مالی لازم برای تکمیل سرمایه گذاری های مورد نظر تامین نشده است .
از طرفی آمار روند وابستگی به فولاد وارداتی تا سال 1390، نشان دهنده وابستگی حدود 45% بازار داخل به فولاد وارداتی است، تولید کنندگان داخل خواستار اعمال تعرفه های بیشتری برای واردات فولاد به کشور هستند و معتقدند با افزایش تعرفه ها و افزایش نسبی قیمت فولاد انگیزه لازم برای سرمایهگذاری در صنعت فولاد که بسیار هم سرمایه بر است بیشتر ایجاد میشود.
همچنین تداوم واردات برای پاسخگویی به تقاضای داخل باعث عدم افزایش مناسب قیمت و پیدا شدن قیمت مناسب برای تولیدات داخل می شود و تولید کنندگان داخلی قدرت رقابت پذیری خود را از دست میدهند.
از طرف دیگر وابسته بودن به واردات فولاد باعث میشود در شرایط خروج از رکود بازار مبالغ بسیار بالایی ارز سالانه از کشور خارج شود در صورتیکه با مدیریت این روند می توان از این امر جلوگیری نمود.
راهکار‌های رونق:
امید به از سر گیری فعالیت ها و ساخت و ساز های عمرانی، تکمیل پروژه های نیمه تمام در صنایع نفت و گاز و تروشیمی و صنایع آهن و فولاد، امید به رونق در ساخت ماشین آلات صنعتی و محصولات فلزی، ساخت لوازم خانگی مورد نیاز جامعه صرف نظر از رکود اخیر در نگرش بلند مدت پیش بینی میشود.
از طرف دیگر ایران قطب تولید فولاد خاور میانه است و موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه خاورمیانه برای ما مزیت و فرصت محسوب میشود. منطقه خاور میانه سالیانه حدود 18 میلیون تن واردات فولاد دارد . کشور های عراق و افغانستان برای باز سازی و عمران نیز میتوانند بازار مناسبی برای محصولات فولاد ایران در سال های آینده بشمار آیند، فلذا:
- بهره‌مندی و استفاده از مزیت های نسبی در داخل کشور و منطقه
- ثبات در استراتژی‌های توسعه صنایع کشور
- فراهم نمودن بستر های لازم برای جلب سرمایهگذاری در صنایع مادر و سنگین که معمولا بسیار زمان بر نیز می‌باشد.
- بهبود بهره‌وری در صنایع فولاد
همچنین افزایش درآمد سرانه باعث خواهد شد تا میزان تقاضا و مصرف افزایش یافته همچنین با رونق پروژه های عمرانی و ساخت و ساز و تکمیل پروژه های صنعتی می توان امیدوار شد که حرکت با شتاب در مسیر توسعه صنعتی آغاز گردد، در این صورت با افزایش میزان مصرف فولاد در واقع تقاضا در مسیر صعودی قرار میگیرد.
البته لازم به یادآوری است که در کشور های توسعه یافته بدلیل ثبات نسبی و دستیابی به مرزهای توسعه یافتگی و ثبات نسبی جمعیت و همچنین گسترش جایگزین استفاده از سایر مواد جانشین های فولاد از قبیل آلومنیوم، پلاستیک ها و فایبر گلاس، میزان مصرف فولاد و میزان تقاضا در مسیر نزولی قرار گرفته است و لذا نقش چندانی در رشد تقاضای جهانی نخواهد داشت.
نتایج:
- بهره‌مندی و استفاده از مزیت‌های نسبی در داخل کشور و منطقه
- ثبات در استراتژی‌های توسعه صنایع کشور
- فراهم نمودن بستر‌های لازم برای جلب سرمایهگذاری در صنایع مادر و سنگین که معمولا بسیار زمان بر نیز می‌باشد.
- بهبود بهره‌وری در صنایع فولاد
همچنین افزایش درآمد سرانه باعث خواهد شد تا میزان تقاضا و مصرف افزایش یافته، همچنین با رونق پروژه‌های عمرانی و ساخت و ساز و تکمیل پروژه های صنعتی میتوان امیدوار شد که حرکت با شتاب در مسیر توسعه صنعتی آغاز گردد، در این صورت با افزایش میزان مصرف فولاد در واقع تقاضا در مسیر صعودی قرار میگیرد.
